काठमाडौँ, १० मंसिर । प्रतिनिधिसभाकी उपसभामुख इन्दिरा राना मगरले लैङ्गिक हिंसाको प्रकार, कारण र समाधानमा बहुपक्षीय दृष्टिकोण आवश्यक रहेको बताउनु भएको छ । राष्ट्रिय महिला आयोगद्वारा मंगलबार आयोजित लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान शुभारम्भ कार्यक्रममा उहाँले लैङ्गिक हिंसा बढिरहेको बताउँदै सानैदेखि महिला पुरुषबीच एकअर्कालाई सम्मान गर्न सिकाए लैङ्गिक हिंसामा कमी आउने बताउनुभएको हो ।
उपसभामुख मगरले बाल्यकालदेखि नै महिला र पुरुषबीच समानता र सम्मान गर्न सिकाउनुपर्ने बताउनुभएको छ । उपसभामुख मगरले पछिल्लो समय महिला तथा किशोरीमा साइबर आक्रमण अत्यधिक देखिएको भन्दै यसविरुद्ध सचेतना र उहाँले हिंसा रोक्न पुरुषको पनि साथ हुनुपर्नेमा जोड दिनुभयो ।
उहाँले भन्नुभयो, “१६ दिने अभियानमा महिलाको गीत मात्र गाउने र हिंसाको कुरा मात्र गर्ने होइन, महिलालाई कसरी सशक्त बनाउने भनेर सोच्नुपर्छ । अभियान मनाउने मात्र होइन, सधैँ सबै महिलाहरु एक भएर जाग्नुपर्छ । महिलामैत्री संरचनाको विकास, महिला सशक्तीकरणका कार्यक्रम, नेतृत्व तहमा महिलाको प्रतिनिधित्व बढाउनुपर्ने आवश्यकता छ ।”
लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियानको उद्घाटन समारोहमा प्रस्तुत भएका वक्तव्यहरूले नेपालको लैङ्गिक हिंसा सम्बन्धी वर्तमान अवस्थाको मात्र प्रतिविम्ब प्रस्तुत गर्दैनन्, यसले समस्याको संरचनागत कारण, समाधानका सम्भावित आयाम तथा नीति–व्यवहारबीचको खाडल समेत उजागर गर्छ । उपसभामुख इन्दिरा राना मगरदेखि प्रहरी, मनोचिकित्सक, साइबर विज्ञ तथा सामाजिक अभियन्तासम्मका अभिव्यक्तिहरूले लैङ्गिक हिंसाको प्रकार, कारण र समाधानमा बहुपक्षीय दृष्टिकोण आवश्यक रहेको संकेत दिन्छ ।
बाल्यकालदेखि बराबरी सिकाउने उपसभामुखको टिप्पणी छ । समाज परिवर्तनको दीर्घकालीन तर प्रभावकारी उपाय हो । नेपालमा लैङ्गिक भूमिकाका धारणाहरू परिवार र सामाजिक रुपमा गहिरोसँग जरा जमाएका छन्, जसले महिलालाई कमजोर र पुरुषलाई निर्णयकर्ता बनाउने पुरूषवादी संरचना निरन्तरता पाउँछ ।
तर सवाल उठ्छ समानता सिकाउने पाठ्यक्रम, अभिभावक शिक्षाको कार्यक्रम तथा विद्यालय–समुदाय स्तरका दीगो उपायहरू कति प्रभावकारी रूपले कार्यान्वयन भइरहेका छन ? राजनीतिक नेतृत्वको भनाइ व्यवहारमा रूपान्तरण हुन सकेन भने यस्तो टिप्पणी केवल समारोहमै सीमित हुने खतरा रहन्छ ।
साइबर हिंसा बढ्दै गएको तथ्यांक विशेष रूपमा चिन्ताजनक छ । नेपाल प्रहरीमा एक वर्षमै करिब १९ हजार उजुरी दर्ता हुनु केवल सतहको तथ्य हो; यथार्थमा उजुरी गर्न नसक्ने वा नचाहने पीडितहरूको संख्या यत्तिकै ठूलो हुन सक्छ । एसपी बसन्धुरा खड्काको “प्रहरी मात्र पर्याप्त छैन” भन्ने अभिव्यक्ति महत्त्वपूर्ण छ ।
यसले हाम्रो सुरक्षा संरचनाको सीमा मात्र होइन, समाजले हिंसालाई रोक्ने सामूहिक जिम्मेवारी स्वीकार नगरेको वास्तविकतालाई देखाउँछ । तर प्रहरी–प्रशासन पक्षको कमजोरी जस्तै छिटो सुनुवाइको अभाव, पीडितमैत्री सेवा नहुँदा उजुरी प्रक्रिया स्वयं पीडितका लागि तनावपूर्ण हुने छ ।
डिजिटल प्रविधिको जोखिम र अवसर बारे मनोचिकित्सक तथा साइबर विज्ञका सुझाबहरू व्यावहारिक छन् । अनलाइन व्यवहार, ’के शेयर गर्ने, के नगर्ने’ जस्ता चेतनामूलक कुरा आवश्यक छन्, तर यो ’व्यक्तिगत सावधानी’ मात्र होइन, प्रविधि कम्पनी, सरकार र कानुनी प्रणालीको उत्तरदायित्व पनि हो । यदि अनलाइन हिंसा गर्नेहरूलाई सजिलै फेला पार्ने, कडा कारबाही गर्ने र पीडितलाई मनोसामाजिक उपचार उपलब्ध गराउने राज्य संयन्त्र बलियो छैन भने केवल सावधानीले समस्या समाधान हुँदैन ।
जेनजी मुभमेन्ट अलायन्सले उठाएको बहुविविध पहिचानहरूको मुद्दा महत्वपूर्ण छ । लैङ्गिक हिंसाको बहस प्रायः महिलामाथि केन्द्रित हुन्छ, तर फरक लैङ्गिक पहिचान, लैङ्गिक अल्पसंख्यक तथा अन्य समुदायले भोग्ने संरचनागत हिंसा चर्चामै नआउने समस्या छ ।
यस विषयलाई मूलधारको बहसमा ल्याउन सकिनु सकारात्मक कदम हो ।
उपसभामुखको “गीत गाएर, अभियान मनाएर मात्र हुँदैन, महिलालाई सशक्त बनाउनुपर्छ” भन्ने भनाइ आत्मसमालोचना जस्तै लाग्छ । तर प्रश्न उठ्छ राजनीतिक संरचनातर्फबाट महिलाको प्रतिनिधित्व ३३ प्रतिशत भनिए पनि निर्णय तहमा वास्तविक प्रभाव कति छ ? महिलामैत्री नीतिहरू कति लागू भएका छन ? कर्मचारीतन्त्र, न्यायिक संयन्त्र, स्थानीय सरकार, पार्टी संरचनामा महिलाको पहुँच अझै सीमित छ । राजनीतिक नेतृत्वले यस्तो कमी स्वीकार गर्दै ठोस नीतिगत प्रतिबद्धता जनाए त्यो अझ प्रभावकारी हुनेथियो ।
यस्ता अभियानहरू वर्षेनि दोहोरिने भए पनि समाजमा दीर्घकालीन परिवर्तन ल्याउने संरचनात्मक, शैक्षिक, कानुनी तथा प्राविधिक सुधार कति परिणाममुखी छन् भन्ने प्रश्न अझै कायम छ । १६ दिने अभियानले चेतना बढाए पनि नीति–व्यवहार–अनुसरणको त्रिकोण पूर्ण नभएसम्म लैङ्गिक हिंसा अन्त्य केवल नारा र प्रतीकात्मक कार्यक्रममै सीमित हुने जोखिम छ ।
यसैले, प्रस्तुत कार्यक्रमले बहुपक्षीय साझेदारीको आवश्यकता औंल्याए पनि यसको वास्तविक सफलता नीति कार्यान्वयन, कठोर कानुनी कारबाही, डिजिटल सुरक्षा संरचना, शैक्षिक परिवर्तन तथा समाजिक मानसिकता परिवर्तनको संयुक्त प्रयासमा निर्भर रहनेछ ।
कार्यक्रममा मनोचिकित्सक डा वासुदेव कार्कीले डिजिटल प्रविधिलाई स्वस्थ्यकर तथा विवेकपूर्ण ढङ्गले चलाउन सके त्यसबाट हुने हिंसा तथा त्यसले उत्पन्न गराउने मानसिक असरबाट बच्न सकिने बताउनुभयो ।
साइबरविज्ञ अभिजित गुप्ताले अनलाइनमा के ‘सेयर’ गर्ने र नगर्ने बुझेर मात्र प्रयोग गर्नुपर्ने बताउँदै प्रविधिको सही प्रयोग गर्न सके हिंसाबाट बच्न सकिने बताउनुभयो । जेनजी मुभमेन्ट अलायन्सकी अभियन्ता मोनिका निरौलाले प्रविधिको फाइदा र बेफाइदा दुवै भएकाले महिलाले मात्र नभइ फरक पहिचान बोकेका समुदायले भोगेको हिंसाको पनि सम्बोधन हुुनुपर्ने बताउनुभयो ।
‘प्रविधिको सही प्रयोग गरौँः लैङ्गिक हिंसा अन्त्य गरौँ’ भन्ने नाराका साथ आजबाट लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान सुरु भएको छ । यो अभियान हरेक वर्ष नोभेम्बर २५ देखि डिसेम्बर १०) सम्म सञ्चालन हुने गरेको छ ।
सिटीपोष्ट
प्रतिक्रिया दिनुहोस्